John Wayne, urodzony jako Marion Robert Morrison (26 maja 1907, Winterset, Iowa, Stany Zjednoczone – 11 czerwca 1979, Los Angeles, Kalifornia, Stany Zjednoczone) to amerykańska ikona kina i jeden z najbardziej rozpoznawalnych aktorów w historii filmu. Przez ponad cztery dekady kariery wystąpił w ponad 170 filmach, głównie w westernach, ale także w dramatach wojennych, komediach i przygodowych.
Dzieciństwo i młodość
Wayne urodził się w rodzinie Clyde’a Leonarda Morrisona, aptekarza, i Mary Alberta Brown, gospodyni domowej. Gdy miał siedem lat, rodzina przeprowadziła się do Kalifornii, gdzie jego ojciec otworzył aptekę. Wayne uczęszczał do szkoły Glendale High School, gdzie grał w drużynie futbolowej i uprawiał pływanie. Po ukończeniu szkoły, dzięki stypendium sportowemu, rozpoczął naukę na University of Southern California. Niestety, kontuzja przekreśliła jego szanse na karierę sportową, więc postanowił spróbować swoich sił w przemyśle filmowym.
Początki kariery
W 1926 roku John Wayne dostał pracę jako pomocnik dekoratora w wytwórni filmowej Fox Film Corporation. Wkrótce potem zaczął dostawać małe role w filmach, często jako statysta. W 1930 roku Wayne zagrał pierwszą większą rolę w filmie Raoula Walsha „The Big Trail”. Chociaż film nie odniósł sukcesu, Wayne’a zauważono i zaczął otrzymywać propozycje grania w niskobudżetowych filmach.
Przełomowa rola w filmie „Stagecoach”
Przełom w karierze Johna Wayne’a nastąpił w 1939 roku, gdy reżyser John Ford obsadził go w roli Ringo Kida w filmie „Stagecoach”. Film odniósł ogromny sukces, a Wayne zyskał na znaczeniu jako aktor. W kolejnych latach współpracował wielokrotnie z Fordem, tworząc takie filmy jak „Fort Apache” (1948), „She Wore a Yellow Ribbon” (1949) i „Rio Grande” (1950).
Ikona westernu i zwycięstwo w walce z rakiem
W latach 50. XX wieku John Wayne był już uważany za ikonę westernu. Jego wyraziste postacie, takie jak Davy Crockett w „Alamo” (1960) czy Rooster Cogburn w „True Grit” (1969), przyczyniły się do wzrostu jego popularności. W 1964 roku Wayne zmagał się z rakiem płuc, ale dzięki operacji i intensywnej terapii udało mu się wyzdrowieć i powrócić do pracy na planie filmowym.
Oscar dla Johna Wayne’a
W 1969 roku John Wayne zdobył Oscara za najlepszą rolę męską za swój występ w filmie „True Grit”. To był jeden z najważniejszych momentów w jego karierze, który potwierdził jego status jako jednego z największych aktorów w historii kina. Wayne kontynuował pracę na planie filmowym przez kolejne lata, występując w takich produkcjach jak „Chisum” (1970), „Big Jake” (1971) i „The Cowboys” (1972).
Ostatnie lata życia
W latach 70. XX wieku stan zdrowia Johna Wayne’a zaczął się pogarszać. Aktor nadal zmagał się z konsekwencjami raka płuc, a także z rozedmą płuc. Pomimo problemów zdrowotnych, Wayne kontynuował pracę, występując między innymi w „The Shootist” (1976), swoim ostatnim filmie, gdzie zagrał postać starzejącego się rewolwerowca.
John Wayne zmarł 11 czerwca 1979 roku w wieku 72 lat na raka żołądka. Jego pogrzeb odbył się w Newport Beach w Kalifornii, a jego prochy zostały rozrzucone na Pacyfiku.
Dziedzictwo Johna Wayne’a
John Wayne pozostaje jednym z najbardziej rozpoznawalnych i cenionych aktorów w historii kina. Jego twarz i styl gry stały się synonimem amerykańskiego westernu. Przez swoją długą karierę zainspirował wielu młodszych aktorów, którzy podążali jego śladami.
W 1998 roku American Film Institute umieścił Johna Wayne’a na 13. miejscu na liście największych aktorów wszech czasów. Jego wpływ na kulturę amerykańską jest niezaprzeczalny – do dziś wiele osób kojarzy jego postać z twardym, prawdziwym mężczyzną, który walczy o sprawiedliwość na Dzikim Zachodzie.
John Wayne jako symbol amerykańskiego patriotyzmu
Ważnym elementem dziedzictwa Johna Wayne’a jest jego związanie z amerykańskim patriotyzmem. Jego postacie często walczyły o wartości i idee związane z wolnością i sprawiedliwością, które były bliskie sercu aktora. W życiu prywatnym, Wayne był aktywnym działaczem konserwatywnym i patriotą, co przekładało się na jego wybory filmowe.
Tributy i hołdy dla Johna Wayne’a
Od śmierci Johna Wayne’a wiele osób oddało mu hołd, zarówno w przemyśle filmowym, jak i poza nim. W 1980 roku prezydent Jimmy Carter przyznał Wayne’owi Medal Wolności, najwyższe odznaczenie cywilne w Stanach Zjednoczonych. W 1999 roku John Wayne został uhonorowany własnym znaczkiem pocztowym przez United States Postal Service.
Wielu reżyserów i aktorów nawiązywało do stylu i postaci Johna Wayne’a w swoich filmach. Przykładem jest „The Unforgiven” (1992) w reżyserii i z udziałem Clinta Eastwooda, gdzie można dostrzec wpływ stylu Wayne’a na kreację bohatera.
John Wayne w kulturze popularnej
John Wayne stał się również częścią kultury popularnej, pojawiając się w piosenkach, książkach i serialach telewizyjnych jako symbol męskości i twardości. Jego imię i nazwisko są często używane jako synonim odważnego bohatera, którego celem jest walka o sprawiedliwość.
Rodzina i życie prywatne
W życiu prywatnym John Wayne był trzykrotnie żonaty. Jego małżeństwa z Josephine Saenz, Esperanzą Baur i Pilar Palette przyniosły mu siedmioro dzieci, w tym aktorów Patricka Wayne’a i Michaela Wayne’a, którzy także próbowali swoich sił w przemyśle filmowym.
Filmy wojenne z John Wayne
John Wayne, choć najbardziej znany z ról w westernach, wystąpił także w wielu filmach wojennych. Jego postaci często reprezentowały amerykański patriotyzm i męstwo. Oto kilka znanych filmów wojennych z udziałem Johna Wayne’a:
- „Sands of Iwo Jima” (1949) – W tym filmie Wayne gra sierżanta Johna M. Strykera, który prowadzi grupę żołnierzy Marines podczas bitwy o Iwo Jimę w czasie II wojny światowej. Za swoją rolę otrzymał nominację do Oscara za najlepszą rolę męską.
- „Flying Leathernecks” (1951) – John Wayne wciela się w postać majora Daniela Kirby’ego, dowódcy eskadry myśliwców w czasie II wojny światowej na Pacyfiku.
- „The Longest Day” (1962) – Film opowiada o inwazji aliantów na Normandię podczas II wojny światowej. Wayne występuje jako porucznik pułkownik Benjamin Vandervoort.
- „In Harm’s Way” (1965) – John Wayne gra rolę kapitana Rocka Torreya, który walczy na Pacyfiku przeciwko Japończykom podczas II wojny światowej. Film opowiada o relacjach między załogą statku, a także o ich osobistych dramatach.
- „The Green Berets” (1968) – Wayne występuje jako pułkownik Mike Kirby, dowódca jednostki specjalnej w czasie wojny w Wietnamie. Film był odpowiedzią Wayne’a na rosnącą krytykę amerykańskiej polityki w Wietnamie i próbą pokazania pozytywnych aspektów zaangażowania USA w wojnę.
- „Operation Pacific” (1951) – John Wayne gra dowódcę podwodniaka walczącego z Japończykami na Pacyfiku podczas II wojny światowej.
- „Back to Bataan” (1945) – W tym filmie Wayne wciela się w postać pułkownika Josiah Mortona, który prowadzi filipińskich partyzantów w walce przeciwko Japończykom w czasie II wojny światowej.
- „They Were Expendable” (1945) – John Wayne gra porucznika „Rusty’ego” Ryana, którego jednostka torpedowców uczestniczy w walkach na Pacyfiku podczas II wojny światowej.
Wspomniane filmy pokazują, że John Wayne potrafił dostarczyć równie pamiętne kreacje aktorskie w filmach wojennych, co w westernach, które przyniosły mu największą sławę.
